Το ήξερες ότι υπάρχει λόγος που ο εγκέφαλός μας εθίζεται στις κακοποιητικές σχέσεις;
Αρχικά, να θυμίσουμε ότι κάθε κακοποιητική σχέση δεν ξεκινάει ως κακοποιητική. Είναι λάθος να νομίζει κανείς ότι τα θύματα είναι ανόητα. Κάθε κακοποιητική σχέση ξεκινάει με βομβαρδισμό αγάπης, δηλαδή περίοδο Love Bombing, που μπορεί να κρατήσει πολλούς μήνες. Η αίσθηση εκείνους τους μήνες είναι απόλυτη ευτυχία και δικαίωση. Απίστευτη, παραδεισένια σύνδεση, και «επιτέλους, βρήκα τον άνθρωπό μου». Ο μελλοντικός κακοποιητικός σύντροφος είναι το Ιδανικό, αυτό που περίμενες να βρεις όλη σου τη ζωή.
Όταν ξεκινάει η κακοποίηση, που ξεκινάει με ψυχολογική βία (και τις περισσότερες φορές μένει εκεί, απλώς αυτή η βία δεν βγαίνει στα πρωτοσέλιδα), είναι σχετικά διακριτική. Είναι τεστ. Και σχεδόν χωρίς το άτομο να το καταλάβει, από εκεί που ξαφνικά προκύπτει ένα ξέσπασμα κριτικής, οργής ή περιφρόνησης, η σχέση επιστρέφει στην προηγούμενη φάση στοργής και ισορροπίας. Φαίνεται σαν ένα μικρό σκαμπανέβασμα στην κατά τα άλλα τέλεια σχέση, δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία.
Αυτή ήταν η πρώτη φορά, αλλά οι πρώτες φορές είναι πιο αραιές γενικά, δεν συμβαίνουν τόσο συχνά που το μοτίβο να είναι προφανές. Ο κακοποιητής δεν μεταμορφώνεται σε τέρας ξαφνικά, και δεν παραμένει τέρας για πάντα. Η αλλαγή είναι πολύ σταδιακή, και ενδιάμεσα, σε τυχαία διαστήματα, γίνεται ξανά αυτό που είχες ερωτευτεί.
Είναι τακτική χειραγώγησης και λέγεται διαλλειμματική ανταμοιβή. Είναι ο λόγος που τα θύματα παραμένουν σε κακοποιητικές σχέσεις, είτε με σωματική ή μόνο με ψυχολογική βία. Οι στιγμές ή περίοδοι κακοποίησης πλαισιώνονται από στιγμές ή περιόδους υπέροχης στοργής, εγγύτητας και φροντίδας, κάτι που αρχικά προκαλεί σύγχυση, αλλά με την πάροδο του χρόνου, κάνει τα άτομα να θέλουν να προσπαθήσουν ακόμα περισσότερο και να εργαστούν σκληρά υιοθετώντας τους κανόνες και τη συμπεριφορά που θέλει ο κακοποιητής, ώστε να λάβουν ξανά την ανταμοιβή.
Η διαλλειμματική ανταμοιβή αναγκάζει το θύμα να αναζητά διαρκώς την έγκριση και επιβράβευση του θύτη, ενώ αρκείται στα ψίχουλα της περιστασιακής θετικής συμπεριφοράς, με την ελπίδα ότι ο θύτης θα επιστρέψει στη φάση του μέλιτος της σχέσης. Όπως ένας τζογαδόρος σε έναν κουλοχέρη, τα θύματα άθελά τους «κολλάνε» και συνεχίζουν να παίζουν το παιχνίδι, παρά τις τεράστιες απώλειες.
Η αναλογία με τον τζόγο και τα φρουτάκια είναι έγκυρη. Άλλωστε, έχουν γίνει πειράματα σε ζώα με μια κατασκευή σαν κουλοχέρη που στην αρχή έδινε κάθε φορά λιχουδιές και, αργότερα σταμάτησε να δίνει, ή πότε έδινε λιχουδιές και πότε όχι. Στην πρώτη περίπτωση, και ζώα και άνθρωποι το παίρνουν απόφαση και σταματούν να προσπαθούν. Το πρόβλημα είναι στη δεύτερη περίπτωση, όπου προκαλείται εθισμός. Από ένα σημείο και μετά, δεν ξέρεις αν θα κερδίσεις και η πιθανότητα είναι μικρή, αλλά η όλη δραστηριότητα και η προσμονή είναι εθιστική. Στις κακοποιητικές σχέσεις, η ανταμοιβή είναι όταν ο κακοποιητής λέει συγγνώμη, δείχνει μεταμέλεια και φέρεται με καλοσύνη.
Η διαλλειμματική ανταμοιβή είναι ο λόγος για τον οποίο οι κακοποιητικές σχέσεις είναι τόσο δύσκολο να εγκαταλειφθούν. Όταν η ανταμοιβή είναι προβλέψιμη, ο εγκέφαλός μας παράγει κάθε φορά όλο και λιγότερη ντοπαμίνη (δεν έχει πια το χάι που είχε στην αρχή), ενώ η αβεβαιότητα εθίζει και ενισχύει τον «δεσμό τραύματος» (trauma bond) που περιγράφεται ως συναισθηματική προσκόλληση που προκύπτει από την κακοποίηση.
Επιπλέον, το θύμα αντιλαμβάνεται πολύ πιο έντονα τις μικρές στιγμές καλοσύνης του κακοποιητή. Σε καταστάσεις απειλής και επιβίωσης, αναζητάμε ενδείξεις ελπίδας ότι η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί. Όταν ένας κακοποιητής δείχνει στο θύμα μια μικρή καλοσύνη, το θύμα πιάνεται από αυτήν ως σημάδι. Μια κάρτα γενεθλίων, λουλούδια ή ένα δώρο (που δίνεται μετά από κακοποίηση), ερμηνεύονται ως απόδειξη ότι ο θύτης δεν είναι μόνο κακός και μπορεί κάποια στιγμή να διορθώσει τη συμπεριφορά του. Τo θύμα φτάνει να θαυμάζει τον κακοποιητή και να αισθάνεται ανακούφιση και ευγνωμοσύνη όταν δεν το κακοποιεί σε συγκεκριμένες καταστάσεις που «κανονικά» θα το κακοποιούσε.
Η διαλλειμματική ανταμοιβή κρατάει την ελπίδα ζωντανή, ότι το άτομο που σε κακοποιεί μπορεί να αλλάξει και να γίνει αυτό που ήταν στην αρχή. Και δυστυχώς, η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.
Γι’ αυτό χρειάζεται να ξέρουμε τα σημάδια όχι μόνο της βίας και της κακοποίησης, αλλά και τα σημάδια του πώς αισθανόμαστε. Αυτά να είναι η πυξίδα, γιατί η βία δεν είναι πάντα ξεκάθαρη. Αν αισθάνεσαι άγχος και φόβο συνεχώς για το πώς θα αντιδράσει με κάτι που συνέβη, αν θα σου ρίξει φταίξιμο και ενοχές παρόλο που δεν φταις, με περιόδους ενδιάμεσα αγαλλίασης που λες ότι μακάρι να μείνει έτσι, έτσι όπως ήταν στην αρχή, αλλά δεν κρατάει ποτέ για πολύ, ξέρεις τι να κάνεις. Το σημάδι είσαι εσύ.
